Herdenkingscultuur in Duitsland: een gevaarlijk keerpunt?

Herdenkingscultuur in Duitsland: een gevaarlijk keerpunt?

De herinneringscultuur in Duitsland ligt momenteel in de vuurlinie. Uit actueel onderzoek van stichting project EVZ blijkt hoe de kijk van de bevolking op het naziverleden verandert. De vragen die hiermee gepaard gaan hebben een brede impact en raken aan de Duitse identiteit; in feite raken ze de kern van een van de centrale thema's van de naoorlogse periode: in het reine komen met het verleden.

De afgelopen weken zijn er talloze discussies uitgebroken over de morele uitdagingen waarmee Duitsland wordt geconfronteerd. [Freitag] meldt dat mensen in Duitsland steeds meer van mening zijn dat ze een soort “einde” kunnen maken aan de nazi-misdaden. Ongeveer 38,1 procent van de ondervraagden in het memoonderzoek is het met deze stelling eens, hoewel deze tendens vooral merkbaar is onder mensen van middelbare leeftijd en AfD-kiezers. Een zorgwekkend teken dat het in het reine komen met de eigen geschiedenis niet meer door iedereen noodzakelijk wordt geacht.

De rol van de Holocaust in de Duitse identiteit

In de discussie over schuld en verantwoordelijkheid blijft de Holocaust een centraal element van de Duitse identiteit. Zoals [Stichting EVZ] benadrukt, is het omgaan met deze donkere tijd een essentieel onderdeel van de legitimiteit van de staat en wordt dit onderwezen op scholen en bij openbare herdenkingsevenementen. Maar juist het discours hierover wordt steeds meer als problematisch ervaren. Er zijn stemmen die de Duitse herinneringscultuur als selectief bekritiseren en oproepen tot een breder perspectief dat ook andere historische onrechtvaardigheden omvat – zoals het koloniale verleden van Duitsland.

Het feit dat de herinnering aan de misdaden van de nationaal-socialisten nu door een brede bevolking als stressvol wordt ervaren, komt ook tot uiting in het onderzoek. 43,6 procent van de ondervraagden zei dat ze zich liever op de huidige problemen zouden concentreren dan zich met het verleden te blijven bezighouden. Deze houding wordt weerspiegeld in het gevoel dat de misdaden tegen de Joden ‘nog steeds tegen de Duitsers worden gehouden’.

De uitdagingen van het heden

De beoordeling van het huidige politieke klimaat slaat een bijzonder serieuze toon aan: Veronika Hager van de EVZ beschrijft de resultaten van het onderzoek als een “omslagpunt in de herinneringscultuur”. Het gevaar dat het nationaal-socialisme wordt gezien als slechts een historisch tijdperk zonder verband met het heden is van fundamenteel belang. Tegen deze achtergrond bestaat er ook een merkbare zorg dat kritische stemmen binnen de Joodse gemeenschap die aandringen op steun voor humanitaire hulp aan zichtbaarheid verliezen.

Deze discussie roept de vraag op: hoe moet Duitsland omgaan met zijn verantwoordelijkheid? Terwijl Duitsland Israël voorziet van wapens die worden gebruikt in het conflict tegen burgers in Gaza, is de verwachting van humanitaire hulp moeilijk te rijmen met de cultuur van herinnering. Het beeld van een herinnering die veel realiteiten van het leven omvat, blijft maar al te vaak onvolledig.

In een tijd waarin het in het reine komen met de eigen geschiedenis voor velen als stressvol wordt ervaren, is het belangrijk een herinneringscultuur tot stand te brengen die niet alleen helpt om in het reine te komen met het verleden, maar ook een gevoel van rechtvaardigheid in het heden bevordert. Een dergelijk proces vereist voortdurende reflectie en open discussie.

Samenvattend kan nog worden gezegd dat de Duitse herinneringscultuur zich in een voortdurend proces van verandering bevindt. Het is essentieel dat het niet alleen de geschiedenis van de Holocaust omvat, maar ook ruimte biedt voor tegenspraak en diversiteit binnen het eigen nationale verhaal. Dit is de enige manier om de trots op de late confrontatie met de geschiedenis om te zetten in een gedifferentieerd en aanvaardbaar onderdeel van de Duitse identiteit.